شناسنامه جلسه
- عنوان جلسه: جلسه هشتم – آشنایی با پستانداران
- ابزارهای کمک آموزشی:
- زمان تقریبی:
- کارگاه: کارگاه گستره آفرینش
.
.
پستانداران عالی‌ترین(کاملترین) گروه سلسله جانوری هستند.
.
.
می‌دانید که انسان هم جزو پستانداران است؟
.
پستانداران از نظر جثه، نوع تغذیه و شکل ظاهری، تنوع گسترده ای دارند.
.
.
امروزه حدود ۵۴۰۰ گونه از پستانداران زنده وجود دارند.
.
.
شامپانزه، گوریل، میمون، سگ، گربه، راکون، فیل و اسب جزو باهوش ترین حیوانات هستند.
.
.
ویژگی های پستانداران:
.
• بدنی پوشیده از مو،پشم یا کرک دارند.
• با شش تنفس می کنند و دو جفت اندام حرکتی دارند.
• خونگرم هستند.
• اغلب بچه زا هستند و به نوزاد خود شیر می دهند.
• اغلب آن ها در هر دو آرواره دندان دارند.
• به دو جنس نر و ماده ( مونث و مذکر ) تقسیم می شوند.
• حفره بدن در آن ها با پرده ای به نام دیافراگم به دو قسمت تقسیم می شود.
• قلب آن ها دارای ۴ حفره است و گردش خون کامل و مضاعف دارند.
• در پوست خود غدد عرق و چربی دارند.
• مخ و مخچه ساختارهایی از مغزاند که تکامل بیشتری یافته اندو دارای قدرت هوش و حافظه هستند.
.
.
پستانداران به طور قابل‌توجهی در اندازه، ظاهر و تطبیق با محیط متنوع‌اند.
این حیوانات در همه‌ی قاره‌ها وجود دارند و در مناطق مختلفی مانند علف‌زارها، تالاب‌ها، دریاها، زیر زمین، جنگل‌ها، کوهستان‌ها، نواحی قطبی و بیابان‌ها زندگی می‌کنند.
.
.
کوچکترین و بزرگترین پستاندار کدام است؟
.
خفاش کوچکترین پستاندار و وال یا نهنگ بزرگترین پستاندار روی کره زمین هستند.
.
.
انواع پستانداران از نظر نوع تغذیه:
.
• گیاهخواران: شامل گاوها، گوسفندها، بزها، شترها،اسب ها، پانداها و ….
• گوشتخواران: شامل نهنگ ها و دلفین ها، سگ ها، ببرها، شیرها و …
• گیاهخوار و گوشتخوار (همه چیزخوار): انسان ها و بعضی از خرس ها و ….
• حشره خواران: مورچه خواران، خوک خاکی و ….
.
شامپانزه
.
.
جوجه تیغی
.
.
خوکچه هندی
.
.
حيوانات اهلي (حیواناتی که در کنترل انسان هستند) نقش بسیاری در زندگی ما دارند.
.
تامین منابع غذایی
پوشاک
حمل و نقل
ورزش (سوارکاری)
نیروی کار (شخم زدن)
نگهبانی و شکار
.
.
دانستنی های کوتاه و جالب درباره حیوانات
.
جانوری به نام «راکون» قبل از صرف غذا باید ابتدا غذایش را با آب بشوید.
.
.
شاخ کرگدن گر چه شبیه استخوان است اما در واقع توده ای از موهایی است که محکم در هم تنیده شده اند.
.
.
یک فیل قادر است پنج تن بار را به آسانی حمل کند.
.
.
دوران بارداری در فیل ۲۱ ماه است.
.
.
اسب های آبی می توانند مسافت کوتاهی را با سرعتی برابر ۳۰ کیلومتر در ساعت بدوند.
.
با این تصور که حدود سه تن وزن دارند.
.
.
تندروترین جانور روی زمین چیتا یا همان یوزپلنگ است که در دشت های آفریقا یا جنوب آسیا از جمله ایران زندگی می کند.
گفته می شود این جانور می تواند بیش از پانصد متر را طی پانزده ثانیه بپیماید.
.
.
زرافه می تواند با سرعت ۵۷ کیلومتر در ساعت بدود.
.
.
کانگوروها نمی توانند به سمت عقب راه بروند.
.
.
فیل از گوش هایش به عنوان تهویه هوا استفاده می کند.
.
او دمای بدنش را توسط گوش هایش متعادل نگه می دارد.
.
.
حیواناتی چون سگ و گربه تنها از طریق نفس زدن تندتند به دفع گرمای بدن خود می پردازند
و به این علت است که سگ در هوای گرم دهان خود را باز می کند و له له می زند، تا به این ترتیب از حرارت بدن خود بکاهد.
.
.
حالا با بعضی از پستانداران بیشتر آشنا شویم.
.
گورخر آفریقایی
.
این جانور به خاطر خطوط سیاه و سفید روی بدنش معروف است.
این خطوط معمولاً بر روی سر،گردن و تنه به صورت عمودی وجود دارد.
این نوارهای سیاه و سفید در پنهان شدن گورخر از دید صیادان موثرند.
• نوارهای راه‌راه هیچ دو گورخری شبیه به هم نیست.
• هر گله گورخر صحرایی، از خانواده‌های زیادی تشکیل شده‌است و هر گورخر اعضای خانواده‌ی خود و اطرافیانش را از روی خط‌های بدنشان تشخیص می‌دهد.
هر خانواده‌ی گورخر در موقع حرکت٬ نظم خاصی دارد.
اگر گورخر ضعیف یا آسیب‌دیده‌ای در خانواده وجود داشته باشد٬ همه‌ی اعضای خانواده از او مراقبت می‌کنند و آهسته حرکت می‌کنند تا عقب نماند.
.
.
فیل
.
• فیل حیوانی بزرگ‌جثه است که بیشتر بومی هندوستان وآفریقا است.
• گذشته از اندازه فیل‌ها، دو چیز که آنها را از بقیه پستانداران متمایز می‌کند، خرطوم و عاج آنهاست.
• فیل‌ها سنگین‌ترین جانوران خشکی هستند.
• نوع بالغ فیل نر حداکثر ۶۰۰۰ کیلوگرم وزن دارد.
• فیل گیاهخوار است و در یک روز ممکن است ۷۰ کیلوگرم برگ و علف خورده یا ۲۰۰ لیتر آب بیاشامد.
.
.
تا حالا فیل ها را از نزدیک دیده اید؟
یوزپلنگ
.
• یوزپلنگ یا یوز جانوری مهره‌دار و پستاندار از خانواده‌ی گربه‌سانان است.
این حیوان امروزه با کاهش شدید جمعیت روبرو شده‌است و تعداد کمی از آن در دشت‌های مرکزی ایران به بقا ادامه می‌دهند.
این جانور می‌تواند به‌طور معمول توانایی حرکت با سرعتی برابر با ۱۱۲ کیلومتر در ساعت را داشته باشد
و البته برای مدت کوتاه با سرعتی برابر با ۱۲۰ کیلومتر بر ساعت هم توانایی دویدن را دارد.
سرعت یوزپلنگ در عرض ۲ ثانیه پس از شروع دویدن به ۷۵ کیلومتر در ساعت می‌رسد که از شتاب بسیاری از خودروهای مسابقه‌ای نیز بیشتر است.
اندام باریک، پاهای لاغر و بلند، قفسه سینه‌ای کم پهنا ولی عمیق و جمجمه‌ای کوچک، ظریف و گرد، یوز را به سریع‌ترین جانور روی زمین تبدیل کرده‌است.
.
.
کانگورو
.
کانگورو می‌تواند به کمک پاهایش پرش‌های بلندی انجام دهد.
طول این پرشها به سه متر هم می‌رسد.
نوع ماده دارای کیسه ایست که نوزاد کانگورو پس از به دنیا آمدن به داخل آن رفته و در آنجا از شیر مادر تغذیه می‌کند
تا به رشد کافی رسیده و قادر به زندگی در بیرون کیسه شود.
نوزاد کانگورو در هنگام تولد جثه‌ای بسیار کوچک دارد که قطر آن از دو سانتیمتر بیشتر نمی‌شود.
.
.
اسب
.
• اسب توان بالایی در نگه داشتن تعادلش در هنگام دویدن دارد، همچنین می‌تواند بی‌درنگ خود را آماده‌ی نبرد یا فرار از دشمن کند.
• اسب‌ها می‌توانند به صورت ایستاده یا نشسته بخوابند.
• دوران بارداری اسب ماده (مادیان) نزدیک به یازده ماه است.
نوزاد اسب که کُرّه نام دارد اندکی پس از آنکه به دنیا آمد می‌تواند روی پاهایش بایستد و بدود.
.
.
چرا چهارپایان سُم دارند ؟
.
• به کفش چهارپایان ، سُم می‌گویند .
• برای این که کف ِ پای چهارپایان ساییده و زخمی نشود ، خدا به آن ها سُم داده است .
• جنس سُم حیوانات مانند جنس ناخن ِ انگشتان می باشد.
• هم رشد می‌کند و هم درد و احساسی ندارد .
• سُم پای هر حیوانی شکل مخصوصی دارد .
• سُم پای اسب بزرگ و دایره ای می باشد و سُم پای آهو و گوسفند ، کوچک و مستطیل شکل است .
.
• خرس‌ها پس از بیدار شدن از خواب زمستانی از کوهستان به مناطق کم ارتفاع تر و سواحل می‌آیند.
• خرس‌ها که به مدت هفت ماه در زمستان به خواب رفته بودند در تابستان کارهای بسیاری برای انجام دادن دارند.
• آنها در اوایل تابستان به کنارسواحل می‌روند تا از یک سفره رنگارنگ در ساحل بی‌بهره نمانند. غذاهایی که اقیانوس با خود به ساحل می‌آورد.
• اما این غذای مقوی و لذیذ به راحتی به دست نمی‌آید.خرس ها باید منتظر بمانند تا آب اقیانوس عقب نشینی کند و سپس در زیر شن‌های ساحل به دنبال هدیه که آب برایشان آورده بگردند.
• آنها به کمک قوه بویایی قدرتمند خود بوی صدف‌های گوشت‌دار را دنبال می‌کنند و آنها را از زیر ماسه‌های ساحل استخراج می‌کنند.درست است که به ظاهر این صدف‌ها برای خرس اندک به نظر می‌رسد اما بسیار مغذی است و تا رسیدن غذای اصلی آنها که ماهی است برایشان کفایت می‌کند.
.
فیلم جستجوی خرس ها در ساحل بدنبال صدف
.
• نهنگ‌ها جانوران اقیانوس اند آنها در دریا غذا می‌خورند، جفت‌گیری می‌کنند، بچه به دنیا می‌آورند و بزرگ می‌شوند؛ زندگی آنها چنان به محیط دریا گره خورده که در خشکی زنده نمی‌مانند.
• بزرگی یک نهنگ می‌تواند از ۲٫۶ متر و ۱۳۵ کیلوگرم (نهنگ عنبر کوتوله) تا ۲۹٫۹ متر و ۱۹۰ هزار کیلوگرم (نهنگ آبی) تغییر کند.
• نهنگ‌ها برای تنفس پیوسته باید به سطح آب بیایند با وجود این می‌توانند برای مدت طولانی زیر آب باقی بمانند. برای نمونه نهنگ عنبر می‌تواند تا ۹۰ دقیقه پیوسته زیر آب باشد.
• نهنگ‌ها برای دم و بازدم از سوراخ‌های تنفسی که در سرشان قرار دارد بهره می‌برند.
.
.
• تعداد زیادی از جانوران مختلف در فصل زمستان به خواب طولانی فرو می‌روند.
• برای مثال موش‌های زمستان‌خواب، در این فصل به زیرزمین فرو می‌روند. خفاشها با پناه بردن به زیر شیروانی یا غارها، خواب زمستانی خود را آغاز می‌کنند و خرس‌ها برای خواب زمستانی به لانه‌های خود می‌روند .
• بهترین دلیل برای خواب زمستانی حیوانات، محفوظ ماندن از سرماست.
• خواب زمستانی دوره طولانی حفظ انرژی است. بدن آرام می‌شود و میزان دمای بدن، سوخت و ساز و ضربان قلب کاهش می‌یابد. همچنین از آنجایی که در فصل زمستان پیدا کردن مواد غذایی برای جانوران سخت‌تر است بسیاری از آنها خود را در تابستان تامین کرده و در مدت زمان این خواب زمستانی از ذخایر چربی خود استفاده می‌کنند.
.
سنجاب‌های قطبی به مدت هشت ماه در زمستان طولانی قطب، زیر زمین به خواب زمستانی فرو می‌روند. با افزایش دما و گرم شدن لانه زیرزمینی، ساعت بدن سنجاب او را از خواب زمستانی بیدار می‌کند.
.
فیلم خواب زمستانی سنجاب قطبی
.
• سگ نخستین جانوری است که به دست انسان اهلی شد.
• سگ‌ها نقش‌های مختلفی را در جوامع انسانی بر عهده گرفته‌اند و آدمیان از آنها برای شکار، گله‌داری، بارکشی، محافظت، کمک به پلیس و نیروهای نظامی، همراهی و همدمی و کمک به اشخاص دچار ناتوانی استفاده کرده‌اند.
• در سال ۲۰۰۱ برآورد شده که حدود ۴۰۰ میلیون قلاده سگ در سراسر دنیا زندگی می‌کنند.
.
.
• خُفّاش یا شَب‌کور تنها پستانداری است که بال دارد و می‌تواند پرواز کند.
• خفاش‌های حشره خوار، شب‌ها غذای خود را شکار می‌کنند.
• اما خفاش‌های میوه خوار سحرگاه و نزدیک غروب به جستجوی غذا می‌روند. آنها برای پیدا کردن میوه و شیره‌ی درختان مورد علاقه‌شان از حس بینایی و بویایی خود بهره می‌برند.
• خفاش جانوری اجتماعی است. آنها در دسته‌های بزرگ در غارهایا روی درختان، بیتوته می‌کنند.
• خفاش‌هایی که در شب پرواز می‌کنند، مسیر و جای دقیق طعمه‌ی خود را بوسیله‌ی فرستادن امواج صوتی و دریافت بازتاب آن، پیدا می‌کنند. با این روش خفاشها می‌توانند اجسام متحرک مانند حشرات و بی حرکت مانند درخت را شناسایی کنند.
.
.
• روباه ها معمولاً در مناطق جنگلی زندگی می کنند اگر چه در کوهستان ها، چمنزارها و صحراها نیز گونه هایی از آن ها یافت می شوند.
• روباه ها خانه هایشان را با کندن نقب در زمین می سازند. این نقب ها که لانه ی روباه هستند مکان خنکی برای خوابیدن، پنهان کردن غذا و نگهداری از توله ها خواهد بود.
• در واقع این لانه فضای کافی برای روباه و بچه هایش را دارد و از چندین خروجی سود می برد که در صورت وارد شدن شکارچی از یک ورودی، روباه و توله هایش بتوانند از دیگر خروجی ها فرار کنند.
• روباه ها موجودات بسیار اجتماعی بوده و معمولاً به صورت گروهی زندگی می کنند. هر دسته از روباه ها معمولاً از چندین روباه نر و ماده و برادران و خواهران و فرزندان آن ها تشکیل خواهد شد.
• این پستاندار معمولاً در شب از لانه بیرون آمده و به شکار می پردازد.
.
.
شاید شما هم از دیدن صحنه های شکار یک حیوان آزرده شوید.
اما باید بدانید لازمه حفظ چرخه‌ی طبیعی محیط زیست این است که تعداد آنها به این وسیله کنترل شود.
.
• بدون استثنا هر جفت موجود زنده چنان که از طریق محیط اطراف و دیگر جانداران کنترل نشود، جمعیت‌اش به حدی افزایش می‌یابد، که زمین به‌زودی مملو از بچه‌های آنها می‌گردد.
این افزایش جمعیتِ سایر گونه‌ها، باعث برهم خوردن تعادل طبیعی شده و خسارت‌های شدیدتری را به‌وجود می‌آورد.
مثلا با انقراض پلنگ، جمعیت گراز افزایش یافته و به‌عنوان آفتی به زمین‌های کشاورزی و باغ‌ها حمله‌ور می‌شود.
این خسارت می‌تواند گاهی چنان شدید باشد که کشاورز را مجبور به رهاسازی زمین و مهاجرت به شهرها کند.
.
پستانداران درمیانگین روزهای بارداری باهم خیلی متفاوتند.
.
نمونه هایی از این تفاوت :
.
گرگ ۶۴ روز
ببر ۱۰۹ روز
گوسفند ۱۴۷ روز
نهنگ ۵۳۵ روز
سنجاب خاکستری ۳۵ روز
خرگوش ۳۱ روز
پلنگ ۹۳ روز
شیر ۱۰۸ روز
میمون ۱۶۴ روز
موش ۱۹ روز
کانگورو ۴۲ روز
اسب ۳۳۶ روز
روباه سرخ ۵۲ روز
زرافه ۴۳۰ روز
گوریل ۲۵۷ روز
فیل آسیایی ۶۱۷ روز
خر ۳۶۵ روز
گربه ۶۴ روز
خرس سیاه ۲۲۰ روز
گاو ۲۸۶ روز
سگ ۶۱ روز
.
تمام جانوران به‌صورت حلقه‌ها در زنجیره‌ی حیات به هم متصل بوده و برای طبیعت مفید هستند.
اگر حلقه‌ای از این زنجیره از بین برود، دیگر آن زنجیره توانایی‌های نخستین‌ش را از دست می‌دهد.
به‌طور مثال، باید بدانیم که گراز را باغبان طبیعت یا تراکتور طبیعت نام نهاده‌اند زیرا این جانور در انتشار دانه‌های درختان در طبیعت و زیر و رو کردن خاک نقش مهمی دارد.
علاوه بر آن، گرازها نه‌تنها سبب افزایش نفوذپذیری آب در خاک و غنای حاصلخیزی آن می‌شوند، بلکه خطر مرگبار سیل را هم کاهش می‌دهند.
.
ادامه جلسات:
گستره آفرینش _ جلسه نهم _ آشنایی با زمین
گستره آفرینش _ جلسه دهم _ آشنایی با انسان
.
