به نام خدا

فرصت ها و تهدیدهای فضای مجازی

حوزه علم و فناوری و از جمله فناوری های موجود در فضای مجازی، با سرعتی شگفت انگیز در حال پیشرفت است. استفاده از این فناوری ها با توجه به آثار مختلف اجتماعی و فردی که ایجاد می کنند، نیازمند فراهم آوردن آمادگی است. ورود بی مهابا به این فضا خسارات جبران ناپذیری را به وجود می آورد که نمونه های متعدد آن در زندگی روزمره مردم قابل مشاهده است.

همراه با تحول جوامع در مواجهه با  پیشرفتهای زندگی بشر امروز، الزامات وشرایط جدیدی به وجود آمده است.

اقتضائات زندگی و اشتغال والدین سبب شده ارتباط میان آنها و فرزندانشان به کمتر از سطح مطلوب کاهش یابد.در نتیجه به طور ناخواسته نقشی را که باید در تربیت فرزندان ایفا کنند به نهادهای اجتماعی دیگر واگذار کرده اند.

در این میان ظرفیتهای مهارنشده فضای مجازی که قلمروی وسیع و رو به رشد است فرصت کم باقیمانده ارتباط بین والدین و  فرزندان را از هر دو طرف گرفته است.در نتیجه‌ی این هجوم وارد شده به حریم خانواده، فرزندان بیش از همه در معرض آسیب قرار گرفته اند. عدم آگاهی والدین نسبت به تهدیدهای فضای مجازی این آسیبها را دوچندان می‌کند.

 وظیفه شرعی و قانونی والدین نسبت به تربیت فرزندان مسئولیت هایی را متوجه آنان

می کند. کسب علم و آگاهی نسبت به کاربردها و قابلیت های فضای مجازی اولین گام لازم در انجام وظایف تربیتی محسوب می شود. بدیهی است اعمال نظارت و کنترل بر محیط ناشناخته ناممکن است. لذا آموختن و به روز شدن و به روز ماندن از شروط ضروری برای موفقیت والدین  ونهادهای تربیتی در تربیت کودکان پاک نهاد این مرز و بوم است.

بدیهی است مراقبتها در مصون ماندن از تهدیدهای فضای مجازی نه تنها در مورد کودکان بلکه در مورد همه سطوح جامعه ،مخصوصا قشر جوان لازم به نظر می‌رسد.

زندگی سراسر نور ائمه هدی صلوات الله علیهم اجمعین به ما نشان داده که همیشه وهمه جا می‌توان از موقعیتها وتهدیدهای سخت،  پلی ساخت برای رسیدن به فرصتها واهداف بلند تربیتی.

سخنرانی حضرت زینب سلام الله علیها در بارگاه یزید نمونه‌ای از این موقعیتهاست.

البته باید توجه داشت در کنار تهدیدها و نقاط ضعف، فضای مجازی در بسیاری از موفقیت ها و پیشرفت های کشور در عرصه های مختلف علوم و خدمات و بهبود زندگی مردم نقشی موثری داشته است.

بر همین مبناست که رهبر معظم انقلاب اسلامی می فرمایند: «اینترنت از نعمات الهی است» و یقیناً باید از نعمات الهی به بهترین نحو ممکن بهره برد.

واقعیت این است که فضای مجازی، همانند هر مقوله‌ دیگر باید از منظر تهدید و فرصت، با هم دیده شود. فضای مجازی، سکه‌ای است که باید هر دوروی آن را  دید: رویی که ناظر به فرصت‌ها و نقاط قوت آن بوده و روی دیگر که ناظر به تهدیدها یا به تعبیری نقاط ضعف این فضاست. باید دانست شناخت صحیح فضای مجازی و به تبع آن، استفاده صحیح از این پدیده‌ دنیای مدرن، مستلزم درنظرگرفتن هر دو روی سکه‌ است .

این امر نیازمند کسب یک سری مهارت‌ است که اصطلاحاً به آن سواد رسانه ای اطلاق

می شود.

سواد رسانه‌ای کمک می‌کند از سفره رسانه‌ها به گونه‌ای هوشمندانه و مفید بهره‌مند شویم. سواد رسانه‌ای در واقع شامل دو بعد است:

1. مدیریت زمان مصرف / ۲٫ مدیریت محتوای مصرف

در مورد اول باید گفت زمان استفاده از رسانه‌ها باید به گونه‌ای باشد که دیگر مهارت‌های ارتباطی ما را مختل نکند. در مورد دوم باید گفت محتوای دریافت شده از رسانه‌ها باید به تعادل بیشتر و تقویت شخصیت فردی منجر شود. محتوایی که نتیجه آن به هم خوردن تعادل غرایز انسان و نیز عدم تعادل روانی افراد است محتوای مناسب رسانه‌ای نیست . امید است با بهره‌گیری درست از فرصت‌های فضای مجازی و پرهیز از آسیب‌های آن، بتوانیم بهترین استفاده را از این فضا ببریم و از این امکان ویژه در جهت توسعه و تکامل و پیشرفت خود و جامعه بهره گیریم.

به بیان حجت الاسلام پناهیان :

«فضای مجازی محل امتحان‌ها و تکلیف‌های جدید ماست؛ امتحاناتی که ماهیت متفاوتی نسبت به دیگر آزمایش‌های آدم‌ها، در قرون و اعصار گذشته ندارد، ولی متناسب با وضعیت انسان معاصر مختصات خاصی پیدا کرده است.

… انسانی که از عقل و تجربه بیشتری نسبت به نسل‌های قبل برخوردار است و از امکانات بهتری برای زندگی بهره می‌برد، طبیعی است که با امتحانات جدید و پیچیده‌تری هم مواجه شود. مهم این است که ما بتوانیم در مواجهه با این عرصه، هوشمندانه و مسئولانه برخورد کنیم، و با نشان دادن قدرت معنوی خود محل تجلی حکمت خداوند متعال در خلقت انسان قرار گیریم.

… اینکه ابزار و فناوری فضای مجازی، از کدام فرهنگ و تمدن سرچشمه گرفته و یا مهم‌تر از آن، اینکه چگونه جریان سلطه در حال سوءاستفاده از این ابزار است، مسئولیت ما را در مواجهه با این فضا کم نمی‌کند که هیچ، بیشتر هم می‌کند.

… فضای مجازی فرصتی است برای آنکه میزان درک خود از حقایق ناب دینی را ارزیابی کنیم، و بخشی از درک خود را به دیگران منتقل کنیم. گاهی در جریان انتقال معرفت دینی خودمان به دیگران است که می‌فهمیم چقدر می‌فهمیم. و نیز فرصتی است برای اینکه بفهمیم چقدر عاشق دین خدا و اولیاء خدا هستیم و یا چقدر خودخواهیم و بی‌خیال خدمت به دین.

… در مواجهه با تهدیدهای فضای مجازی دو اقدام اساسی لازم است؛ یکی آنکه تقوا را رعایت کنیم تا آلودگی‌های این فضا نَفَس ما را نگیرد؛ چون یکی از خصوصیات این فضا گسترش هرزگی است. و دیگر اینکه نظم و زمان‌بندی استفاده از این ابزار و حضور در فضای مجازی را نباید فراموش کنیم. زیرا یکی از خصوصیات این فضا هدررفتن و بی‌نظمی در زمان است و به دلیل آنکه هر لحظه در اختیار ماست، می‌تواند از سر کنجکاوی یا به هر دلیل دیگری نظم زندگی ما را بهم بزند.

امکان «دسترسی راحت و منظم به اطلاعات»، «پردازش و انتخاب دقیق نیازمندی‌ها»، «انتقال سریع و فراگیر آگاهی‌ها»، «تبلیغ موثر و مکرر ارزش‌ها»، و فواید فراوان دیگر در فضای مجازی، وظایف مؤمنان را در زمینۀ دعوت به حق و ترویج حق‌پرستی بسیار زیادتر کرده است. »

استاد حسین انصاریان، مفسر، مترجم و محقق علوم و معارف قرآن و صاحب تفسیر حکیم با بیان اینکه فضای مجازی اصالتاً یک نعمت است، می‌فرمایند: این اختراع باید مارک نعمت الهی بخورد، ولی به قول پروردگار در سوره مبارک ابراهیم که می‌فرماید: «اَلَم تَرَ اِلَی الَّذینَ بَدَّلوا نِعمَتَ اللهِ کُفرًا وَ اَحَلّوا قَومَهُم دارَ البَوار»؛ عده‌ای این نعمت را تبدیل به ناسپاسی می‌کنند؛ وقتی نعمت را کسی تبدیل به کفر کند همه دوست‌دارانش را به طرف جهنم می‌کشاند.