راهکارهای انس کودکان و نوجوانان با اهل بیت عصمت و طهارت علیهم‌السلام
دوست‌داشتن در مکتب تشیع یک وظیفه است و برای شیعه عشق و محبت یک فریضه. آیین شیعه محبت به اهل بیت علیهم‌السلام است، محبتی که شرط پذیرش بندگی و علامت ایمان است و بدون آن هیچ طاعت واجب الهی مقبول نمی‌افتد.
پیامبرخدا صلى‌الله علیه وآله فرموده‌اند: «ان مودة اهل بیتى مفروضة واجبة على کل مؤمن ومؤمنة…» مودت اهل بیت من بر هر مرد و زن با ایمان، فرض و واجب است. بحارالانوار، ج ۲۲، ص ۳۱۵
مهرورزی به دیگران یک نیاز فطری است، اما چه زیباست که انسان در بذل محبت، خوبان و نیکان را برگزیند. عشق به اسوه‌های الهی زمینه‌ساز عشق به خداوند و ارزش های والای اوست و محبت خالصانه به آنها انسان را در برابر گناه و فساد بیمه می‌کند. بى‌شک میزان ایمان انسان به خدا و نیز باور به معاد و هم‌چنین برداشت انسان از علت آفرینش عالم در ملاک علاقه‌ی فرد به اولیاء الله نقش دارد. علاوه بر این‌ها، وارستگى از قیود دنیوى عامل مهم دیگرى در پیدایش این محبت است. روحى که شیفته‌ی مظاهر دنیوى است نمى‌تواند زیبائیهاى روحى على (ع) و فرزندانش را درک کند.
برای شکوفا نمودن این عشق و محبت خالصانه باید از همان سنین اولیه‌ی زندگی اقدام کرد و با برنامه‌ریزی هوشیارانه و دقیق، در جهت تغذیه‌ی فکری، روحی و عاطفی کودک و هدایت او در مسیر مستقیم تلاش کرد. ایجاد محبت اهل بیت (علیهم‌السلام) در دل کودکان و نوجوانان و گره زدنِ اندیشه، عاطفه و محبت آنان با این خاندان پاک و نمونه، می‌تواند از مهم‌ترین این برنامه‌ها باشد.
آنچه امروزه یکی از بزرگ‌ترین دغدغه‌های اولیاء و مربیان دل‌سوز به شمار می‌رود تربیت صحیح کودکان است. البته فرآیند تربیت و رشدِ یک انسان خیلی پیش‌تر از سال‌های مدرسه و ورود به جامعه آغاز می‌شود. مسائلی مانند: روحیات والدین، شرایط ایام بارداری، انعقاد نطفه، شیر مادر، تغذیه، …. و موضوع وراثت دراین میان اهمیت زیادی دارد.
این که مادر در ایام بارداری و یا هنگام شیر دادن، چه صداهایی بشنود، چه تصاویری ببیند، با چه کسانی معاشرت داشته باشد و … در تکوین شخصیت معنوی فرزند نقش موثری دارد. هم‌چنین، انتخاب نام خوب در اولین رویاروییِ کودک برای ورود به دنیای جدید، می‌تواند اثر تربیتی خوبی داشته باشد. به این‌ترتیب که انتخاب نام شخصیت‌ها و بزرگان دینی و آشنا کردن کودک با صاحب نام، می‌تواند بین آنها ارتباط قلبی ایجاد کرده و به این وسیله الگوی خوب و مانوسی برای کودک بسازد. یا می‌توان با انتخاب یک صفت پسندیده به عنوان نام و القای این ویژگی به او، کمک کرد این صفت خوب را در خود پرورش دهد.
یکی از راهکارهای مهم تربیت فرزند ارتباط دادن او با ائمه اطهار علیهم‌السلام است. محبت این بزرگان کیمیایی است که مس وجود انسان را طلا می‌کند و اگر در وجود فرزندان ریشه گیرد جسم و جان پاک آنان را از آلودگی‌ها حفظ خواهد کرد. پیامبراکرم صلی‌الله و‌علیه وآله فرمودند: «. . . مَثَل اهل بیت من در میان شما مَثَل کشتی نوح است. هر کس به این کشتی سوار شود، نجات می‌یابد و هر کس نپذیرد، غرق می‌شود.»
اما در این دنیای پر از رنگ و نقش چگونه باید زمینه‌ی ارتباط با خاندان نبوت را در فرزندان ایجاد کرد؟
چه کسانی در این زمینه می‌توانند موفق‌تر باشند؟
در فرهنگ اسلامی کسی که نقش هادی و راهنما را به عهده می‌گیرد، رسالت و مسئولیت سنگینی دارد و لازم است خود بیش از هر کس، به آنچه مردم را به آن فرا می‌خواند پای‌بند باشد؛ زیرا سخن آن‌گاه بر دل می نشیند که از دل برآمده باشد و تنها سخنی از دل برمی‌آید که از مرحله ادای زبانی فراتر رفته و به عمق جان راه یافته باشد.
روشن است که انسان تا چیزی را با همه وجود نپذیرد و در عمل بدان پای بند نباشد به عمق جانش راه نمی یابد. بنابراین کسی که می‌خواهد امر خطیر تربیت و مأنوس نمودن کودکان با اهل بیت علیهم‌السلام را به عهده گیرد، قطعا باید خود بیش از دیگران با ایشان رابطه معنوی برقرار کند و در زندگی فردی و اجتماعی خود یاد و نام آن حضرات را همواره درنظر داشته باشد. در صورت وجود این ارتباط معنوی، به مدد آن انوار الهی، ظرفیتِ تحمل سختی‌ها و مشکلاتِ این راه ایجاد خواهد شد. علاوه بر این، اولیاء و مربیانی که درپی یافتن راهکارهای ایجاد انس و رشد آن در متربیان هستند باید مهربان، گرم، صمیمی و خوش‌اخلاق باشند تا زمینه ی جذب و تاثیرپذیری کودکان از آنها وجود داشته باشد.
برای مأنوس کردن کودکان و نوجوانان با اهل بیت علیهم‌السلام چه کنیم؟
۱- شناخت فضایل و فرهنگ آنان
اولین و مهم‌ترین عامل محبت و دوستی، شناخت و معرفت است. انسان تا به چیزی معرفت نیابد، به آن محبت نمی ورزد.
عشق ورزیدن به معشوق، بستگی به میزان شناخت عاشق ازکمالات و زیبایی های او دارد و هر کس براساس معرفت خویش به محبوب ارادت می ورزد. آشنا ساختن کودکان ونوجوانان با سیره ی معصومین (علیهم السلام) اولین گام برای رسیدن به این محبت و انس است. ذکر نمونه هایی از صبر، ایثار، عفو، تواضع، شجاعت، اخلاص، عطا و بخشندگی، فتوت و جوانمردی، حُسن خلق، علم و حلم و … آن بزرگواران بسیار سودمند است. گفتگو کردن از خصوصییات علمی و اخلاقی و رفتاری اهل بیت علیهم‌السلام موجب گرایش طبیعی فرزندانمان به آن بزرگان است.
با توجه به علاقه‌ی بسیار زیاد کودکان به قصه، بیان سیره و روش زندگی معصومین (علیهم‌السلام) در قالب داستان نیز تاثیرگذار خواهد بود. مثلاً قصه ی پیرمرد و امام حسن و امام حسین(علیهم‌السلام) و کیفیت آموزش وضوی صحیح به او، یا رفتار پیامبر(صلی‌الله‌‌علیه‌و‌آله) با کودکان و سلام دادن به آنان، می‌تواند نمونه‌هایی از این داستان‌ها باشد. محبت در دل کودکان ونوجوانان اگر به صورت یک بذر کاشته شود، با ذکر نمونه‌های خوب اخلاقی و سیره‌ی بزرگان دین باید آن را آب‌یاری کرد تا رشد کند و ثمرات بیشتری دهد. انتخاب شعرهای زیبا و روان درباره‌ی شخصیت امامان معصوم(علیهم‌السلام) و اجرای دل‌نشین و شیرین آنها ایجاد موأنست می‌کند.
یکی دیگر از راههای دل بستن به کسی، آشنا شدن با آثار و گفته‌های اوست. باید کودکان، نوجوانان و جوانان، شیرینی کلام اهل بیت (علیهم‌السلام) و عمق حکمت‌های آنان را دریابند تا از طریق سخنانشان شیفته‌ی شخصیت‌هایشان شوند. در این مورد، ترجمه های شیوا و دل‌نشین و روان و انتخاب موضوعات کاربردی مؤثر است. امام رضا(ع) در حدیثی فرموده‌اند: «ان الناس لو علموا محاسن کلامنا لاتبعونا» مردم اگر خوبی‌های حرف‌ها و تعالیم ما را بشناسند، از ما پیروی می‌کنند.
۲- تعظیم، تکریم و بزرگ‌داشت آن بزرگواران
کودکان و نوجوانان، به خاطر الگوپذیری از پدر و مادر و مربیان، حتی از حالات و رفتار آنها هم سرمشق می‌گیرند. با آموزش عملی به فرزندان می‌توان تعظیم و بزرگ‌داشت مقام خاندان عصمت و طهارت را به آنها آموخت. برای رسیدن به این هدف راهکارهای زیر پیشنهاد می‌شود:
• نام ائمه (علیهم‌السلام) را با تکریم و احترام یاد کردن.
• همراه اسم‌شان سلام و صلوات فرستادن.
• شرکت کردن همراه با کودکان در مراسم و اعیاد مذهبی:
مناسبتهای مختلف سال (همانند عید غدیر خم، نیمه شعبان و …) بهانه خوبی برای آشنا شدن و ارتباط گرفتن فرزندانمان با اهل بیت علیهم‌السلام است. (روز میلاد ائمه را جشن گرفتن و بزرگ داشتن، آراستن مسجد و حسینیه و اجرای برنامه‌های اطعام و احسان. روز وفاتشان حریم نگه‌داشتن و در غم و اندوهشان محزون بودن و تشکیل هیئت و راه انداختن دسته عزاداری.)
• ارتباط دادن خاطرات خوش زندگی متربیان با خاندان رسالت صلی الله علیه وآله.
• اختصاص احترام ویژه به سادات و کسانی که منتسب به خاندان پیامبر(صلوات‌الله‌علیه) هستند.
• برپایی مجالس دعا و توسل که محکم‌کننده‌ی این رشته و رابطه هستند.
• مشارکت دادن کودکان و نوجوانان در برپایی این مراسم و واگذاری مسئولیت به آنها متناسب با توان‌شان، می‌تواند گره زننده‌ی قلب نوجوانان با تشکیلات دینی باشد.
• برگزاری اردوها وبرنامه‌های زیارت گروهی.
(رفتن به زیارت و همراه کردن کودکان راهی است برای ایجاد و تقویت محبت به خاندان پیامبر صلوات‌الله‌علیه. خوب است قبل از زیارت زمانی را برای آشنا کردن کودک با امامی که به زیارتش می‌رویم اختصاص دهیم و اورا متوجه کنیم که امام صدای زیارت‌کنندگان را می‌شنوند و سلامشان را پاسخ می‌دهند و به آنها محبت ویژه دارند.)
• رعایت آداب زیارت
۳- آگاه کردن کودکان و نوجوانان با آثار و برکات محبت اهل بیت علیهم‌السلام
انسان بنده‌ی احسان و نیکی است و به کسی که به او مهربانی می‌کند و در هنگامه سختی به کمکش می‌شتابد عشق می ورزد. برطبق آیات و روایات متعدد ائمه معصوم، با اذن و اجازه خداوند از حال و شرایط زندگی انسان‌ها باخبرند و می‌توانند در بهبود شرایط مادی و معنوی افراد اثرگذار باشند و هر چه پیروی، توسل و ارتباط با آنان بیشتر باشد، این آثار نیز بیشتر خواهد بود. آشنا کردن کودکان با این لطف و محبت و احسان در ایجاد علاقه مؤثر است. باید آثار و برکات محبت اولیاءالله را برای کودکان مطرح کرد و طرح این مطلب که آنها شیعیانشان را دوست دارند و در مواقع سختی به یاری آنان می‌شتابند، ایجاد محبت می‌کند. باید به کودکان بیاموزیم معصومین علیهم‌السلام پناه‌گاه مستحکمی هستند که در مواقع سختی و مشکل ما را از لطف سرشار خود بهره‌مند ساخته، به ما کمک می‌کنند و بدون هیچ مقدمه‌ای می‌توانیم هر روزه با آنها صحبت و درد دل‌کرده و خواسته‌های خود را مطرح کنیم. مسلما می‌توانیم برای بیان مودبانه‌تر خواسته‌ها، از زیارت‌ها و دعاهای وارده مانند دعای عهد، دعای ندبه، دعای توسل، زیارت آل یس، زیارت جامعه و… کمک بگیریم.
اما در عصر غیبتِ ولی زمان وظیفه داریم که به صورت ویژه، امام و حجت الهی، یعنی حضرت مهدی(علیهالسلام) را بشناسیم و برای آشنا کردن کودکان و نوجوانان با آن ذخیره‌ی الهی تلاش کرده و زمینه‌ی انس با ایشان را برای آنها فراهم کنیم. قطعا به همان میزان که امام زمان(عج) را بشناسیم به همان میزان از تیرگی، تباهی و گمراهی عصر جاهلی دور و به روشنایی، سعادت و رستگاری نزدیک می شویم. زمینه‌سازی برای ظهور مهدی موعود(عج) از مهم‌ترین وظایف شیعیان در عصر غیبت است. بهترین واثرگذارترین راه زمینه سازی برای ظهور آخرین امام، تربیت نسلی منتظر است، نسلی که حضرت را با تمام وجود دوست داشته باشد و مانند پروانه در زمان ظهور به دور ایشان بگردد و برای نیل به این هدف، قلوب آنان باید از دوره خردسالی با حضرت حجت(عج) ارتباط و انس پیدا کند.
همانطور که پیش‌تر گذشت، از راههای مهم برقراری ارتباط و انس با امام، دادن شناخت پیرامون ایشان و به طور خاص در مورد امام زمان (عج) بیان زیباییهای دوران ظهور به کودکان و نوجوانان است. ایجاد ارتباط معنوی با امام عصر(ع) نیز می تواند سبب انس و الفت بیشتر شود. برای وصول به این مهم، می‌توان این موارد را پیشنهاد داد:
• آغاز رابطه با امام زمان علیهالسلام با سلام دادن روزانه به آن موعود منتظر.
• احترام به امام با برخواستن از جا هنگام شنیدن نام مبارک ایشان.
• دعا برای سلامتی آن حضرت و قرائت دعای فرج در مواقعی چون قنوت نماز و تعقیب نمازهای روزانه.
• صدقه دادن برای سلامتی امام زمان(عج‌الله تعالی).
• انجام کارهای خوب به نیابت از مهدی موعود(عج‌الله تعالی).
• صحبت کردن با امام و توسل به آن حضرت در مواقع سختی و مشکلات، با این باور که امام حاضر و ناظر بر زندگی ماست و می‌تواند به ما کمک کند. (در خواست نیاز کردن پیش یک فرد نشان از علاقه و اعتماد به اوست.)
• منتظر واقعی ظهور امام بودن (منتظر واقعی، مانند کسی که چیز باارزشی را گم کرده بی‌قرار است.)
• خواندن دعای عهد در هر صبح‌گاه.
• خواندن زیارت آل یاسین یا دعای ندبه در هر روز جمعه.
باید تلاش کرد تا کودک حضور امام عصر(ع) را در زندگی فردی و اجتماعی خود احساس کند. احساس حضور امام به این است که آن حضرت را شاهد و ناظر بر رفتار، گفتار و پندار خود بدانیم و هر آنچه را که خشنودی امام زمان(ع) در آن است انجام دهیم و از هر آنچه که موجب ناخشنودی ایشان می شود دوری گزینیم. این حداقل وظیفه‌ای است که ما در برابر حجت خدا داریم.
لازم به ذکر است با همه اهمیتی که برای محبت بزرگان دین و پرورش آن در دل امیدهای آینده قائلیم، باید دقت کرد، علاقه به یک چیز و محبت داشتن به آن، علائم و نشانه هایی دارد و بدون آن انسان نمی تواند به حقیقت ادعای دوستی پی ببرد. محبت همراه با اعمال پسندیده و مورد تاکید خاندان عترت و طهارت و دوری از گناه باید سرلوحه زندگی محبان ایشان باشد تا بتوانند عشق پاکان را در دل خود جای دهند و گرنه دلی پر از شوق گناه را چطور می توان جایگاه و ظرف محبت اولیاء الهی قرار داد. آمیختن «محبت » به «عمل »، وظیفه‌ی اصلی ماست تا صِرف محبت و عشق به اهل بیت علیهم‌السلام منهای عمل، تقوا و تبعیت، برای محبان ایجاد غرور نکند. باید به متربیان بیاموزیم اظهار دوستی با خدا و الگوهای دینی باید همراه با تبعیت و اطاعت باشد نه معصیت، چون حب صادقانه به اطاعت محبانه منجر می شود. ادعای دوستی آن بزرگواران در دل داشتن ولی آلوده به گناه بودن، نمی‌تواند نجات‌بخش باشد. هرچند دین، «دین حب و محبت » است ولی محبتی، صادقانه است که به هم‌رنگی و هم‌آهنگی منجر شود. هر قدر محبت و دل‌باختگی و ارتباط قلبی با ائمه اطهار علیهم‌السلام بیشتر باشد، تبعیت و همراهی و هم‌دلی با آنها نیز بیشتر خواهد شد.
به امید تربیت نسلی آماده برای ظهور.
آنچه در این نوشتار از آن بهره برده شده:
کتاب تربیت به روش سلطان بانو (راهکارهای اسلام برای تربیت فرزند در عصر شبکه‌های اجتماعی)
پرسمان دانشگاهیان
ماهنامه موعود شماره ۴۲
Andisheqom.com
Parvareshamooz.com
Hawzah.net
Rasekhoon.net
